سایه کرونا  بر طلوع یک زندگی

دکتر سودابه سلیمانی_جراح و متخصص زنان و زایمان


فرزندآوری و زادوولد در انسان‌ها مسئله بسیار مهمی است که ابعاد مختلفی از زندگی را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. در بسیاری موارد حتی بر کیفیت زندگی زوج‌ها می‌افزاید. تولد هر کودک طلوع یک زندگی است که آفتاب درخشان آن باعث گرمای روابط خانوادگی خواهد شد و حلاوتی وصف‌ناپذیر به‌همراه دارد. اما اکنون زمزمه‌هایی از کاهش زاد و ولد در اذهان عمومی وجود دارد که باعث تشویش شده است.
ویروس مرموز و پیچیده کرونا که روی همه ابعاد زندگی جامعه جهانی و به‌خصوص برخی کشورها تأثیر منفی خود را گذاشته است، به اعتقاد کارشناسان، پیامدهایی اجتماعی علاوه بر آنچه امروزه دیده می‌شود نیز خواهد داشت که یکی از آنها تأثیر برجمعیت است.
برخی از کارشناسان حوزه جمعیت و مسائل اجتماعی می‌گویند که کرونا علاوه‌ بر تأثیری که به‌واسطه افزایش تعداد مرگ‌ومیر در یک‌سال گذشته برجمعیت ‌گذاشته، به‌صورت غیرمستقیم نیز روی جوامع به‌ویژه جوامعی که درگیر چالش‌های اجتماعی و اقتصادی متعدد هستند تأثیرخواهد گذاشت. نزول فرزندآوری در اولویت‌های زوجین را طی یک سال گذشته یکی از پیامدهای نامحسوس کرونا باید محسوب کرد.
با اینکه آماری از کاهش ازدواج در دوران کرونا وجود ندارد اما به تعویق‌افتادن زمان آغاز بسیاری از زندگی‌های مشترک در ماه‌های اخیر عاملی در تأخیر فرزندآوری این زوج‌ها خواهد بود.
کرونا علاوه بر کاهش ازدواج حتما در تصمیم زوج‌ها به فرزندآوری نیز تأثیر منفی می‌گذارد. برخی از زوجین به‌دلیل ترس از حضور در مراکز درمانی، تصمیم به فرزندآوری خود را به تعویق انداخته‌اند.
باتوجه به اینکه بارداری به‌حضور مستمر در مطب و مراکزدرمانی برای پایش و کنترل جنین و ارزیابی مادر نیاز دارد، تصمیم به فرزندآوری را به تعویق انداخته است.
در نگاه بسیاری از زوج‌های جوان شرایط اقتصادی موجود و درهم‌آمیختگی چالش‌های کرونایی با ابعاد مختلف زندگی، فرصت فکرکردن به فرزند‌آوری را نمی‌‌دهد.
تعداد دیگری از والدین برای مدتی طولانی‌تر، قید فرزند‌آوری را زده‌اند که علت اصلی آن چالش‌های اقتصادی و کم‌شدن درآمد است. این روند در لایه‌های مختلف جامعه مشهود است که فرزندآوری به اولویت‌های پایین‌تر زوج‌ها رفته است.
از طرفی علاوه‌براین،  به‌تعویق‌افتادن تصمیم به فرزندآوری، احتمال افزایش سقط جنین در دوران کرونا مطرح است.
به‌نظر می‌رسد که زوج‌هایی که در مواجهه با حاملگی ناخواسته در شرایط قبل از کرونا تصمیم به ادامه بارداری می‌گرفتند با توجه به آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از کرونا، تمایل به سقط در آنها افزایش یافته است.
مولفه‌هایی مثل زادوولد، مرگ‌ومیر، الگوهای ازدواج و طلاق یا مهاجرت از مهم‌ترین ابعاد مرتبط با باروری هستند که ویروس کرونا می‌تواند همه آنها را تحت‌الشعاع قرار دهد.
اما شدت و ضعف آن به شرایط کشورها و تمهیداتی که دولت‌ها برای رفع مشکلات اندیشیده‌اند بستگی دارد.
هنوز آماری از سازمان ثبت احوال درباره تغییرات جمعیتی مستقیم ناشی از کرونا منتشر نشده است و نمی‌توان به‌صورت دقیق عنوان کرد که کرونا چقدر برمیزان موالید تأثیرگذاشته است اما آنچه در مراکز درمانی و زایشگاه‌ها به‌چشم می‌آید کم‌شدن آمار موالید است.
در ارتباط با میزان باروری، الگوهای مختلفی در جوامع ثروتمند و فقیر به‌چشم می‌خورد اما اگر بخواهیم حالت کلی را بررسی کنیم باتوجه به عدم‌اطمینانی که در شرایط فعلی نسبت به اشتغال، درآمد و امید به‌زندگی وجود دارد، تمایل به فرزندآوری به‌ویژه میان بانوان کاهش یافته‌است.
به‌طور کلی بیکاری و عدم‌اطمینان به آینده 2عامل مهم در این زمینه است. هنوز تحقیقات کامل یا گزارش‌های دقیق در زمینه تأثیر کرونا بر قدرت باروری در زنان و مردان انجام نشده است اما وجود گیرنده کرونا روی اسپرم و تأثیر نامطلوب ویروس روی کمیت و کیفیت اسپرم ثابت شده است.
ویروس کرونا مانند اوریون و آنفلوآنزا روی کیفیت و کمیت اسپرم مؤثر است اماپایدارماندن این تأثیر در درازمدت هنوز مشخص نشده است.
تأثیر کرونا در کاهش ذخیره تخمدان هم دیده شده است اما ماندگاری آن هنوز در دست تحقیق است. بنابراین حداقل به‌صورت مقطعی ابتلا به کرونا روی میزان باروری تأثیر منفی دارد و این مسئله هم در بعد دیگری در جریان پاندمی در کاهش فرزندآوری تأثیر مستقیم دارد.
افرادی که در زمان پاندمی کووید- 19قصد بارداری دارند با این چالش روبه‌رو هستند که آیا اکنون زمان مناسبی برای بارداری است یا خیر؟
آیا باردارشدن خطر ناشی از ابتلا به کرونا را افزایش می‌دهد یا خیر؟
و اقدام به‌بارداری در زمان کرونا تا چه اندازه مواجهه باخطر را بیشتر می‌کند؟
البته پاسخ قطعی در این خصوص که آیا اقدام به بارداری کار درستی است یا خیر، منوط به مشاوره با متخصص زنان است.
هیچ‌گونه توصیه خاصی در مورد بارداری در زمان کرونا وجود ندارد و این یک تصمیم کاملا شخصی است.
عواملی نیز وجود دارند که برای فرزند‌آوری در دوران کرونا باید بررسی شوند.سن یکی از مواردی است که باید درنظر گرفته شود. به‌طور کلی فکر می‌کنیم که خانم‌های جوان می‌توانند بارداری را به بعد از کرونا به تعویق بیندازند.
شرایط شغلی و محیط کار ازجمله مواردی است که در میزان بروز کووید- ۱۹ نقش مهمی دارد. به افرادی که مشاغل پرخطر دارند ازجمله کادر درمان توصیه می‌شود درخصوص اقدام به بارداری حتما با پزشک متخصص زنان مشورت کنند.
ریسک فاکتورهای بارداری مسئله مهم دیگری است. خانم‌هایی که سابقه بارداری پرخطر دارند و یا افراد مبتلا به شرایط پزشکی خاص باید از بارداری در زمان کرونا خودداری کنند.
به‌عنوان مطلب پایانی این نکته را خاطرنشان می‌کنم بانوانی که تصمیم به بارداری می‌گیرند، باید اطلاعاتی را درباره تأثیر ویروس در بارداری و تأثیر بارداری بر شدت بیماری و عوارض آن کسب کنند.
بارداری خطر ابتلا به کرونا را بیشتر نمی‌کند اما ابتلا به وضعیت‌های شدید آن به‌خصوص در ماه‌های آخر حاملگی گاهی به وضعیتی بسیار مخاطره‌آمیز تبدیل می‌شود. با امید به جهانی عاری از کرونا در آینده نزدیک که مشکلات این‌چنینی که شرایط پیچیده‌ای پیش‌روی افراد می‌گذارد از بین برود.

 بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان باروری کل کشورمان در حدود ۷.۷ فرزند برای هر زن در سال ۱۳۴۵ به ۶.۳ فرزند در سال ۱۳۵۵ کاهش یافته است. بعد از این کاهش اولیه موقتاً وقفه‌ای در‌ گذار جمعیتی ایران پدید می‌آید و تحت‌تأثیر شرایط متأثر از رویداد انقلاب اسلامی، باروری بین سال‌های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ افزایش می‌یابد و سپس تا حوالی سال ۱۳۶۳ روند نسبتاً ثابتی را ادامه می‌دهد. اما بعد از سال 63که به نوعی نقطه عطفی در تاریخ جمعیت‌شناسی ایران به‌شمار می‌رود، مجدداً به‌تدریج روند کاهش باروری آغاز می‌شود و از ۶.۹ فرزند برای هر زن در این سال به ۵.۵ فرزند در سال ۱۳۶۷ می‌رسد